NEYİ TANIYALIM

Türk musikisinde pek çok geleneksel çalgımız vardır. Saz, bağlama, def, kanun, ney, kemençe, ut, zurna ve tambur bunlardan bazılarıdır. Biraz neyi tanıtmak isterim.

Ney, özellikle tasavvuf müziğinde sıklıkla kullanılan bir müzik aletimizdir. Genelde kargı denilen bir çeşit budaklı kamıştan yapılır. Dokuz boğumlu ve yedi perdelidir. Başpare, parazvane ve kamış olmak üzere üç kısımdan oluşur. Kamış, neyi oluşturan esas unsurdur. Başpare 18. Yüzyıl sonu ile 19. Yüzyıl başlarında Osmanlı Musikisi içinde üflemede sağladığı kolaylık nedeniyle kullanılmaya başlanmıştır. Neyin üst ucuna takılır. Sesin net ve daha güzel çıkmasını sağlar. Genellikle manda boynuzu tercih edilmekle birlikte delrin ve fil dişinden de imal edilir. Günümüzde sadece Türkiye‘de başpareli ney üflenmekte, diğer ney üflenen ülkelerde başpare kullanılmamaktadır. Parazvaneler ise kamışın alt ve üst uçlarına neyin çatlamasını önlemek amacıyla çeşitli metallerden yapılmış, korumaya yönelik takılan metalik yüzüklerdir. Neylerin genellikle sesleri çaplarının oranına göre değişir. Fazla çaplı neyler genellikle daha yüksek frekansta sesler çıkartırken çapı az olan neyler daha düşük frekansta sesler çıkartırlar. Ancak çapı az olup kuvvetli sesler çıkaran neyler de mevcuttur. En önemli unsur akordunun düzgünlüğüdür. Akordu bozuk bir ney güzel bir kamıştan oluşsa da doğru sesler vermez. Özellikle neye yeni başlayan birisi için bu kötü bir tecrübe olur ve neyden soğumasına neden olabilir. Onun için neyin akordunun düzgün olması ve usta bir ney yapımcısından temin edilmesi gerekir. Neyin yukarı kısmındaki ağza yakın boğuma boğaz (ses kutusu) denir. Bu boğum alttaki boğumlara göre daha kısa ve yarı ölçülüdür. Yukarıdan aşağıya doğru ilk dört boğumda delik (perde) yoktur. Beşinci boğumda aşiran perdesi bulunur. Bu delik neyin arka tarafındadır. 6. Boğumda neva ve hicaz, 7. boğumda çargâh ve segâh, 8. Boğumda da kürdi ve dügah perdesi bulunur. Yani önde altı arkada bir delik olmak üzere neyde tam yedi delik vardır. Başlıca on üç çeşit ney vardır. Ney üfleyenlere neyzen denir. Süleyman Erguner, Neyzen Tevfik, Ömer Bildik ve hatta Sultan 3. Selim de bilinen neyzenlerdendir. Neyzenler, üflemelerinin şiddetini ve pozisyonunu değiştirerek birbirinden farklı sesler çıkarabilmektedir. Üflendikçe daha güzel sesler çıkarılabilecektir. Neyin bakımı da elbette önemlidir. Bakımındaki en önemli nokta neyin yağlanmasıdır. Bu konuda genelde susam yağı önerilse de susam yağı pahalı olduğundan başka yağlar da kullanılabilmektedir.

Kısacası ney; Türk musikisinde, özellikle de tasavvuf müziğinde kullanılan ve profesyonelce çalındığında insana sesiyle huzur veren, hatta tedavilerde kullanılan geleneksel çalgılarımızdan biridir.